- کارفرما: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
- مجری: دکتر روح‌اله نوری
- تاریخ انجام: پاییز ۱۳۹۱
- نوع طرح: کاربردی
شرح مختصری از طرح
برآورد کارشناسان نشان می‌دهد که جمعیت ایران از حدود ۷۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ میلادی به حدود ۱۳۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵ میلادی خواهد رسید و ایران از پانزدهمین کشور پر جمعیت جهان در سال ۲۰۰۰، به نهمین کشور پر جمعیت جهان تبدیل خواهد شد. تولید مواد غذایی و دیگر محصولات و ملزومات زندگی برای این حجم انبوه جمعیت نیاز به برنامه‌ریزی‌های گسترده و دقیق دارد. با وجود استعدادهای فراوان کشور پهناور ایران جهت گسترش سطح زیر کشت و میزان انبوه تولیدات مختلف محصولات کشاورزی و مصرفی و نعمت‌های گرانقدر خدادادی از جمله وسعت فراوان خاک‌های قابل کشت در سراسر کشور، برخورداری از نور آفتاب مناسب، وجود رودخانه‌ها و منابع آبی متعدد، اقلیم‌های متنوع آب و هوایی و… در سراسر کشور، متاسفانه به دلایل متعددی هر ساله مقادیر فراوانی از محصولات، مخصوصاً محصولات تولیدی علی‌الخصوص کشاورزی از بین رفته و غیر قابل مصرف می‌گردد و نیز بسیاری از تولیدات، امکان صادرات به خارج از کشور را نداشته و یا از شرایط، استانداردها و کیفیت مناسب برخوردار نمی‌باشد که علاوه بر نارضایتی مصرف‌کننده موجبات بدنامی کشور در بازارهای بین‌المللی را فراهم می‌سازد.
رقم وحشتناکی در حدود بیش از ۳۰% محصولات با ارزش کشاورزی ایران، هر ساله به علل مختلف، فاسد و ضایع می‌گردد و از گردونه مصرف مواد غذایی خارج می‌شود. مهمترین علت این حجم انبوه ضایعات محصولات باغی، زراعی و دامی در ایران، فقدان و ضعف صنایع تبدیلی، فرآوری و نیز بسته‌بندی می‌باشد. در یک کلام، بسته‌بندی، هنوز در بین تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران در سراسر شهرها و روستاهای کشور، آن طور که باید و شاید جا نیفتاده‌است و عمده تلاش صنعت‌گران، تولیدکنندگان، کشاورزان اعم از زارعین، باغداران، دامپروران و نیز مسئولین دولتی مربوطه در وزارتخانه‌های مختلف، صرفاً در راستای افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی بدون توجه به مسائل پس از تولید، نظیر مقوله بسته‌بندی، می‌باشد. بررسی وضعیت سایر صنایع نیز نشان می‌دهد که بسته‌بندی نقش مهمی در رشد آنها ایفا می‌کند و در عین حال با رشد صنایع دیگر، صنعت بسته‌بندی نیز رشد می‌کند. بنابراین، بین صنعت بسته‌بندی و سایر صنایع رابطه متقابل وجود دارد. و با توجه به اهمیت این صنعت به جرات می‌توان گفت که صنعت بسته‌بندی یکی از حلقه‌های گمشده توسعه و رشد تجارت در ایران می‌باشد.
به طور کلی بسته‌بندی دو نقش اساسی در اقتصاد و بازرگانی دارد. در نقش اول، صنعت بسته‌بندی به عنوان توانمندساز سایر صنایع است که از این طریق به حفاظت، توزیع مناسب، ایمنی، زیبایی و مدیریت اطلاعات کالا و خدمات پرداخته و در نهایت با تسهیل تجارت، موجب توسعه اقتصادی هر چه بیشتر می‌شود. در نقش دوم، بسته‌بندی خود به عنوان یک صنعت، می‌تواند به عنوان یکی از صنایع پیشرو، نقش بسزایی در آفزایش درآمد ملی و توسعه اقتصادی داشته باشد.
فقدان مدیریت منسجم و تشکل‌‌های توانمند برای هدایت صنایع بسته‌بندی به سمت ارتقای کیفیت و یکپارچه‌سازی فعالیت اتحادیه‌های موجود فعال از مسائل کنونی حوزه بسته‌بندی است. کم توجهی به بسته‌بندی استاندارد و بهداشتی توسط برخی از صادرکنندگان سبب لطمه وارد شدن به نام ایران و پایین آمدن سهم سود ناشی از آن و ضایع شدن بسیاری از محصولات صادراتی می‌شود. تدوین ضوابط و آیین‌نامه حمایت از بسته‌بندی صادراتی و توجه به مدیریت زنجیره تامین کالاهای صادراتی از مرحله برنامه‌ریزی برای تولید تا توزیع و رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی در بازار هدف، از عوامل موثر در پیشرفت صنعت بسته‌بندی است. دستیابی به پیشرفت و توسعه صنعت بسته‌بندی در گرو مدیریت صحیح و یکپارچه و مدیریت صحیح، مستلزم تدوین استراتژی توسعه بسته‌بندی موثر و سودمند و سیاست‌گذاری‌های صحیح است.
با توجه توضیحات فوق و نیز تجربه دیگر کشورها در خصوص مدیریت منسجم و یکپارچه صنعت بسته‌بندی، تدوین نقشه راه مورد نیاز برای دستیابی به مدیریت صحیح و یکپارچه با هدف توسعه صنعت بسته‌بندی در کشور امری ضروری بود. در حقیقت با انجام این کار، وضعیت موجود صنعت بسته‌بندی ایران، اینکه به کجا می‌خواهد برسد و چگونه، تعیین گردید. به عبارت دیگر با توجه به اینکه صنعت بسته‌بندی نیز همانند سایر صنایع نیازمند برنامه‌ریزی بلند مدت، میان‌مدت و سالیانه است تا بتواند نقش دوگانه خود به عنوان؛ توانمندساز دیگر صنایع و نیز خود به عنوان یک صنعت مولد را به خوبی ایفا کند، طراحی راهبردها، سیاست‌ها، اهداف و برنامه‌های مناسب برای پیشبرد این صنعت و نیز تدوین نقشه راه رسیدن به برنامه‌های تدوین شده امری ضروری بود که در این طرح دنبال گردیده‌است.
پرسش های اصلی و فرعی تحقیق
- وضعیت موجود صنعت بسته‌بندی در ایران و جهان چگونه است؟
- نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها، مسائل کلیدی و عوامل کلیدی موفقیت صنعت بسته‌بندی در کشور کدامند؟
- راهبردها و برنامه‌های عملیاتی مناسب جهت توسعه صنعت بسته‌بندی کدامند؟
گام‌های اصلی تحقیق
- فاز نخست: شناخت و تحلیل وضعیت بسته‌بندی در ایران و جهان
- تعریف مفهوم و قلمرو صنعت بسته بندی ایران
- بررسی و شناسایی شاخص‌های آماری (اقتصادی، تولیدی، صنعتی و…) صنعت بسته‌بندی و ارزیابی مقایسه‌ای با شاخص‌های جهانی(طی ۱۰ سال اخیر)
- مطالعه و بررسی تجارب کشورهای دیگر (راهبردها، اهداف، برنامه‌ها، بسته‌بندی سبز، صادرات، واردات و …) شامل؛ ۵ کشور برتر و ۲ کشور مشابه ایران
- فاز دوم: تحلیل مولفه‌های استراتژیک و عوامل کلیدی موفقیت در صنعت بسته‌بندی
- استخراج عوامل کلیدی موفقیت و مسائل کلیدی بر اساس اطلاعات فاز اول
- استخراج عوامل کلیدی موفقیت و مسائل کلیدی بر اساس مصاحبه با حدود ۳۰ نفر از مطلعین و متخصصین صنعت
- ارزیابی و تحلیل فاصله وضع موجود و کشورهای منتخب و نیز معیارهای جهانی
- تحلیل نقاط قوت و ضعف- فرصت‌ها و تهدیدهای صنعت
- فاز سوم: توسعه ارکان راهبردی و ارایه نقشه راه
- تبیین چشم‌انداز صنعت
- توسعه اهداف بنیادین
- توسعه راهبردهای کلان و تخصصی صنعت به تفکیک اهداف
- تدوین برنامه‌های عملیاتی و تقسیم کار ملی: در این بخش هر یک از برنامه‌ها به تفکیک راهبردها طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شده و برای آنها شناسنامه پروژه(عنوان، اولویت اجرا، ماهیت پروژه، شرح اجمالی، مراحل/اقدامات کلیدی، اهداف/ خروجی‌ها، دستگاه متولی، برآورد زمان و هزینه برای پروژه‌های کلیدی) تعریف خواهد شد.
- اعتبارسنجی چشم‌انداز، اهداف، راهبردها و برنامه‌ها از طریق مصاحبه با خبرگان.
خروجی‌های طرح
با اجرای این طرح نقشه راه توسعه صنعت و ساختار مدیریت آن در سطح کشور به شرح ذیل ارائه گردیده‌است.
- چشم‌انداز صنعت
- اهداف بنیادین صنعت
- راهبردهای کلی صنعت
- راهبردهای دولت
- راهبردهای بنگاهی و بین‌بنگاهی
- طرح‌ها و برنامه‌های عملیاتی جهت تحقق راهبردهای کلان صنعت
- شناسنامه پروژه‌های اولویت‌دار صنعت
- شناسنامه اقدامات اولویت‌دار بنگاهی و بین‌بنگاهی
- ارکان مدیریتی و اجرایی صنعت
نتایج به‌دست‌آمده
نتیجه این شد که؛ نهاد مدنظر برای مدیریت و هدایت صنعت بسته‌بندی در ایران اتاق بسته‌بندی ایران است که غیر دولتی بوده و نقش سیاست‌گذاری را دارد و به کمک مرکز فناوری بسته‌بندی امور فنی و تخصصی مربوط به صنعت را مدیریت می‌نماید. پیش نویس قانون این نهاد آماده شده و به مراجع تصمیم‌گیری ارائه خواهد شد که بزودی شاهد تشکیل این نهاد باشیم.
منبع:
ماهنامه علمی- تخصصی لجستیک و زنجیره تأمین؛ شماره ۱۹؛ مهر ۱۳۹۲.
