تاثیر هدفمندسازی یارانه حامل‌های انرژی بر تنظیم بازار محصولات غذایی: گندم، برنج، گوشت قرمز، قندوشکر و روغن نباتی

• کارفرما: موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
• مجری: علی دینی ترکمانی
• سال اتمام: ۱۳۸۸

شرح مختصری از طرح

یارانه‌های قیمتی (همگانی) از منظر اقتصاد غالب و جاری به دلایلی چند مورد نقد قرار می‌گیرد. اول اینکه، به اختلال در قیمت‌ها می‌انجامد. یعنی در طرف تقاضا به مصرف بیش از اندازه و در طرف عرضه به تولید کمتر از اندازه (در مقایسه با ظرفیت‌های جاری) منجر می‌شود. دوم اینکه، از نظر توزیعی همراه با عدالت اجتماعی نیست. بنابراین، این رویکرد خواستار جایگزینی سازوکار پرداخت نقدی یارانه‌ها به جای یارانه‌های قیمتی است. اینکه چنین سیاستی چه تاثیری بر طرف تقاضا و عرضه کالاهای مورد نظر  می‌گذارد به کشش‌های مرتبط با تقاضا ( قیمتی و درآمدی) و عرضه بستگی دارد. اگر کشش‌پذیری‌ها در سطح پایین باشد در این صورت میزان مصرف چندان کاهش و میزان عرضه چندان افزایشی پیدا نمی‌کند. اگر کشش پذیری‌ها در سطح بالایی باشد، به ازای افزایش قیمت‌ها از یکسو مقدار تقاضا کاهش قابل‌توجه و از سوی دیگر میزان عرضه افزایش قابل‌توجهی خواهد یافت. بدیهی است که وضعیت بازار بسته به این شرایط می‌تواند متفاوت باشد. در هر حال، هدفمندسازی و نقدی‌سازی یارانه‌ها به عنوان یکی از اجرای “طرح تحول اقتصادی” در دستور کار دولت قرار گرفت. با توجه به اثرگذاری این سیاست بر وضعیت بازار کالاهای غذایی‌ ضروری است که اثر آن بر بازار این کالاها از جمله گندم (نان)، گوشت، برنج، قند وشکر، و روغن مورد بررسی قرار بگیرد.

در این راستا، این مطالعه بر آن است  آثار نقدی‌سازی یارانه‌های انرژی را بر طرف عرضه و تقاضای کالاهای مذکور بررسی و ارزیابی کند. در طرف عرضه، رهاسازی قیمت حامل‌های انرژی بر هزینه‌های تولید این محصولات از یک طرف تاثیر منفی و رهاسازی قیمت کالاها نیز تاثیر مثبت می‌گذارد. در طرف تقاضا، رهاسازی قیمت حامل‌های انرژی در صورت جبران نقدی به دلیل نبود اثر جانشینی میان محصولات غذایی و حامل‌های انرژی انتظار می‌رود که تاثیری بر طرف تقاضا ندارد. اما، در صورت عدم جبران کافی، انتظار می‌رود که از طریق کاهش قدرت خرید واقعی خانوارها، میزان تقاضا برای محصولات غذایی کاهش یابد. از سوی دیگر، رهاسازی قیمت کالاهای غذایی هم از طریق اثر جانشینی (قیمتی) و هم اثر درآمدی بر طرف تقاضا تاثیر می‌گذارد. در عین حال، انتظار می‌رود که بر طرف عرضه نیز متناسب با کشش‌پذیری عرضه کالاها تاثیر بگذارد. بررسی مجموع این آثار به شرح نمودار زیر هدف این مطالعه است.

اهداف طرح

عمده‌ترین اهدافی که برای این طرح می‌توان متصور بود عبارتند از:

• ارائه تصویری از وضعیت بازار کالاها های مورد مطالعه
• برآورد حجم یارانه‌های پرداختی در بخش کشاورزی
• برآورد سهم یارانه‌های پرداختی از کل ارزش افزوده
• بررسی تاثیر رهاسازی قیمت حامل‌های انرژی و هدفمندسازی آن بر طرف عرضه این محصولات
• شبیه‌سازی اثر این سیاست بر تنظیم بازار محصولات مورد مطالعه

پرسش های اصلی و فرعی

• اثر هدفمندسازی یارانه حامل‌های انرژی بر هزینه‌های تولید کالاهای مورد مطالعه چیست؟
• اثر هدفمندسازی یارانه حامل‌های انرژی بر تنظیم بازر کالاهای مورد مطالعه چیست؟

سیاستی و کاربردی

• آنچه از شبیه‌سازی‌های انجام شده در این مطالعه بدست می‌آید تایید برآوردهای انجام شده توسط وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر تاثیر قابل توجه این سیاست بر هزینه تولید محصولات مذکور است که بر تولید آن تاثیر منفی می‌گذارد. ازاین رو، توصیه سیاستی این مطالعه پرهیز از رهاسازی یکباره قیمت حامل‌های انرژی است. این سیاست را در صورت لزوم می‌توان به صورت تدریجی و گام به گام اجرا کرد تا آثار منفی ناشی از شوک وارده حداقل شود.

منبع:

ماهنامه علمی- تخصصی لجستیک و زنجیره تأمین؛ شماره ۷؛ مهر ۱۳۹۱.