- کارفرما: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
- مجری: دکتر حسن حیدری
- تاریخ انجام: ۱۳۹۱
- نوع طرح: پژوهشی-مطالعاتی
شرح مختصری از طرح
نظام تامین مالی از طریق هدایت پس‌اندازها و سرمایه‌های مالی به‌سمت پروژه‌های سرمایه‌گذاری و تجهیز واحدهای اقتصادی، نقش بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها و تسهیل فعالیت‌های بخش حقیقی اقتصاد دارد. نظام مالی مشتمل بر بازار پول، بازار سرمایه و سایر واسطه‌های مالی است. بدلیل محدودیت منابع موجود در بازار پول برای تامین مالی پروژه‌های کلان سرمایه‌گذاری و واحدهای بزرگ تولیدی، بازار سرمایه به‌عنوان بازار اصلی تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی نقش ایفا‌می‌کند. در اقتصادهای پیشرفته منابع مالی بانک‌ها از محل پس‌اندازهای خرد خانوارها بوده و منابع مالی بازارهای سرمایه از محل ثروت‌های مالی خانوارها می‌باشد ولی در اقتصادهای در حال توسعه بدلیل نواقص فراوان بازار سرمایه در ایفای وظایف خود، بخش عمده‌ای از وظایف بازار سرمایه بر دوش بازار پول (بانک‌ها) قرار دارد و این امر ضمن کاهش عایدی پس‌اندازها سبب افزایش هزینه‌های تامین مالی برای بنگاه‌های متقاضی سرمایه نیز می‌شود.
در ایران، بخش عمده تامین مالی توسط نظام بانکی صورت می‌گیرد و بازار بورس نقش و جایگاه خود را کسب نکرده است. بر اساس آمارهای بانک جهانی، در سال ۲۰۱۰ میلادی، میزان گردش مالی بازار سهام نسبت به تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱% بوده است، در حالیکه همین رقم برای کشورهای مشابه و همچنین کشورهای همسایه ایران به مراتب بیشتر است. از سوی دیگر، توان بخش بانکی در خلق اعتبار نیز در مقایسه با حجم اقتصاد ایران پایین است. در سال ۲۰۱۰، سهم اعتبارات بانکی خلق‌شده در ایران نسبت به تولید ناخالص داخلی در حدود ۳۶% بوده‌است در حالیکه همین رقم در کشورهایی مانند ترکیه و کویت به ترتیب برابر با ۴۹% و ۷۴% گزارش شده‌است. علاوه بر این، هنوز از تمام ظرفیت‌ها در بخش بانکی کشور نیز استفاده نشده‌است، به عنوان مثال، علیرغم اینکه بر اساس قانون بانکداری بدون ربا، بانک‌ها قادر به ارائه خدمات و تسهیلات بانکی در قالب عقود مختلف مشارکتی و مبادله‌ای هستند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که عقود مشارکتی بیشترین سهم از عقود بانکی را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده‌اند و برخی از عقود بانکی مانند عقد سلف و اجاره به شرط تملیک علیرغم نقشی که میتوانند در تسهیل فعالیت‌های بنگاه‌ها داشته‌باشند، سهم بسیار اندکی را به خود اختصاص داده‌اند.
روش انجام طرح
هدف اصلی این طرح، ارائه راهکارهای سیاستی مناسب برای اصلاح نظام تامین مالی کشور است. در این راستا، در این طرح ابتدا روش‌های متداول در تامین مالی در دنیا بررسی شده و از این بررسی روش‌هایی که در ایران متداول نیست استخراج شد. سپس ساختار نظام مالی در ایران در مقایسه با کشورهای در حال توسعه منتخب و کشورهای توسعه‌یافته با استفاده از شاخص‌های بین‌المللی مقایسه‌شد. در نتیجه این مقایسه مشخص شد که نظام مالی در ایران بانک‌محور است و بازار بورس هنوز قادر به ایفای نقش اصلی خود در اقتصاد نیست. در بخش نهایی نظام تامین مالی در ایران آسیب‌شناسی شد که بر اساس آن مشکلات اساسی این نظام عبارتند از نقش پایین بازار بورس، دولتی بودن اوراق مشارکت و نبود نظام رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها، پایین بودن سرمایه‌گذاری خارجی و مشکلات مربوط به فضای کسب‌وکار.
توصیه‌های سیاستی طرح
بر اساس یافته‌های این طرح میتوان توصیه‌های مهمی را برای به کارگیری در امر سیاست‌گذاری تجویز نمود:
- تقویت بازار بورس
- ایجاد نظام رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها و موسسات اقتصادی
- توجه به روش‌های جایگزین تامین مالی بانکی مانند استفاده از منابع شرکت‌های بیمه و همچنین صندوق‌های سرمایه خطرپذیر.
منبع:
ماهنامه علمی- تخصصی لجستیک و زنجیره تأمین؛ شماره ۲۳؛ بهمن ۱۳۹۲.
){kind=link}